Vàng da ở trẻ sơ sinh: Phân biệt dấu hiệu sinh lý và bệnh lý

Vàng da ở trẻ sơ sinh là hiện tượng thường gặp khi các em bé chào đời. Tuy nhiên, có 2 trường hợp là vàng da sinh lý đơn thuần và vàng da bệnh lý. Khi ba mẹ không phân biệt được đúng trường hợp vàng da sơ sinh sẽ có tâm lý hoang mang, lo lắng. Vậy hãy cùng tìm câu trả lời cho vấn đề này trong bài viết sau nhé.

Tổng quan về vàng da ở trẻ sơ sinh

Với mức độ phủ sóng của thông tin như ngày nay, chắc hẳn ba mẹ nào cũng từng nghe nói đến vàng da sơ sinh. Vàng da sơ sinh là tình trạng lượng bilirubin trong máu tăng cao. Có tới 60% trẻ đủ tháng và 80% trẻ sinh non bị vàng da trong tuần đầu tiên sau sinh (Theo số liệu cập nhật từ trang thông tin của Bệnh viện Nhi đồng 1).

Hầu hết các trường hợp, vàng da sơ sinh chỉ xảy ra ở mức độ nhẹ, có thể tự hết mà không cần điều trị. Tuy nhiên, nhiều gia đình sau khi xuất viện lại phải cho con nhập viện trở lại do gặp tình trạng vàng da bệnh lý.

Dấu hiệu ở trẻ sơ sinh bị vàng da

Vàng da sơ sinh - sinh lý

Bé sơ sinh bị vàng da sau 24 giờ tính từ khi chào đời thì được xếp vào nhóm vàng da sinh lý. Hiện tượng này chỉ duy trì trong vòng 1 tuần với trẻ đủ tháng và 2 tuần với trẻ non tháng.

Vàng da sơ sinh do yếu tố sinh lý thường ở mức độ nhẹ. Dấu hiệu nhận biết là tình trạng vàng da xuất hiện ở vùng mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn.

Chỉ số đo nồng độ bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ sơ sinh đủ tháng và không quá 14mg% ở trẻ thiếu tháng,… Tốc độ tăng bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ.

Bên cạnh đó, màu sắc nước tiểu của trẻ có màu tối hoặc màu vàng (nước tiểu của trẻ sơ sinh thường không màu) và phân nhạt màu.

Vàng da sơ sinh - bệnh lý

Trường hợp vàng da bệnh lý có thể gây những biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe của trẻ. Vàng da trẻ sơ sinh có bệnh lý thường xuất hiện sớm (trong 24 giờ sau sinh).

Những trẻ sơ sinh bị vàng da thuộc trường hợp bệnh lý thì tình trạng vàng da sẽ không thể tự hết sau 7 - 10 ngày đối với trẻ đủ tháng và 2 tuần đối với trẻ thiếu tháng. Mức độ vàng da nhiều hơn so với vàng da sinh lý. Quan sát sẽ thấy trẻ bị vàng da lòng bàn tay, bàn chân, kết mạc mắt và khắp toàn thân.

Bên cạnh đó, xuất hiện một số dấu hiệu bất thường khác như: trẻ sốt, khóc nhiều, bú kém, bỏ bú, co giật,… Chỉ số xét nghiệm bilirubin trong máu tăng hơn bình thường.

Hậu quả nghiêm trọng nhất khi không phát hiện và điều trị bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh kịp thời là tình trạng tổn thương não dẫn đến nguy cơ tử vong hoặc bị hại não suốt đời.

Nguyên nhân của bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh vàng da do một số nguyên nhân sau đây:

• Tăng sản xuất bilirubin trong máu: Lượng bilirubin dư thừa là nguyên nhân chính gây ra vàng da sơ sinh.
• Chức năng chuyển hóa bilirubin giảm: Các chuyên gia cho biết nếu mẹ bị chứng đái tháo đường thai kỳ, bé sinh non hoặc thiếu hụt hooc-môn,… thì trẻ sơ sinh bị vàng da.
• Tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột: Ở một số trẻ, cơ thể có hiện tượng tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột do bị bị hẹp môn vị, tắc ruột non, phình đại tràng bẩm sinh, tắc ruột phân su,… dẫn tới vàng da.
• Vàng da liên quan đến sữa mẹ: Trong vài ngày đầu sau sinh, một số trẻ không bú đủ lượng sữa mẹ cần thiết do sữa chưa về kịp. Từ đó gây mất nước, thiếu năng lượng và tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột dẫn tới vàng da.

Phương pháp điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh như thế nào?

Để xác định bé sơ sinh bị vàng da hay không, ba mẹ hãy bế trẻ ra khu vực có ánh sáng tự nhiên để quan sát. Hãy lấy đầu ngón tay cái ấn lên da trẻ trong vài giây và thả ra. Nếu nơi ấn ngón tay có màu vàng rõ rệt, có thể trẻ đã bị vàng da. Trong trường hợp, đã theo dõi tất cả các dấu hiệu nhưng không thể xác định chắc chắn thì hãy đưa trẻ đi khám ở cơ sở uy tín.

Vàng da sơ sinh - sinh lý

Trẻ cần được cho bú đủ sữa. Với trẻ bú sữa mẹ, duy trì 8 – 12 lần/ngày. Nếu trẻ bú sữa công thức, cho trẻ uống 30 – 60ml mỗi 2 – 3 giờ. Hoạt động này giúp cơ thể bé thải bilirubin qua phân và nước tiểu. Khi chăm sóc trẻ cần đảm bảo khâu vệ sinh nhằm giảm nguy cơ nhiễm trùng. Cho trẻ khám sức khỏe theo lịch chỉ định của bác sĩ. Bên cạnh đó, một số mẹ còn áp dụng phương pháp dân gian như tắm nước lá giúp cải thiện tình trạng vàng da sinh lý.

Trẻ sơ sinh bị vàng da bệnh lý

Bao gồm 2 phương pháp:

Chiếu đèn là phương pháp phổ biến nhất, đơn giản, an toàn và hiệu quả. Phương pháp này sử dụng năng lượng ánh sáng xuyên qua da giúp chuyển hóa bilirubin tự do trong máu thành chất khác không độc, đào thải ra ngoài phân, nước tiểu.

Thay máu là đây là biện pháp được áp dụng khi chiếu đèn không hiệu quả và tình trạng của trẻ có nguy cơ gặp nguy hiểm. Biểu hiện của trẻ bị bệnh não cấp do bilirubin bao gồm bú kém, giảm ăn, thậm chí li bì, bỏ bú, co giật, hôn mê hoặc tăng trương lực cơ liên tục xoắn vặn, không khóc được,...

Cách phòng ngừa vàng da sơ sinh là gì?

• Ngay từ khi mang thai, các mẹ bầu hãy chú ý chăm sóc sức khỏe cả mẹ và bé để không gặp phải tình trạng sinh non, quá cân, nhiễm trùng từ mẹ sang con.
• Sau sinh, mẹ cho trẻ bú sữa non sớm nhất có thể và giữ ấm trẻ để giúp trẻ không bị hạ thân nhiệt, hạ đường huyết và đi phân su sớm ngay sau sinh. Từ đó ngăn ngừa nguy cơ trẻ sơ sinh bị vàng da.
• Trước khi xuất viện về nhà, ba mẹ nên kiểm tra nồng độ bilirubin cho bé
• Nơi ở khi về nhà phải có đủ ánh sáng tự nhiên để có thể dễ dàng theo dõi màu sắc da của trẻ.
• Hãy theo dõi kỹ nếu trẻ có biểu hiện vàng da tăng dần.
• Điều trị kịp thời: Mặc dù vàng da sơ sinh dễ dàng ngăn ngừa và điều trị ban đầu; tuy nhiên, các biến chứng có thể nghiêm trọng và không thể hồi phục nếu không điều trị kịp thời. Trẻ sơ sinh có nồng độ bilirubin cao nên được điều trị càng sớm càng tốt để ngăn ngừa nguy cơ tổn thương não.

Những câu hỏi thường gặp về vàng da ở trẻ sơ sinh

Tại sao trẻ sơ sinh bị vàng da lại dùng phương pháp chiếu đèn?

Dựa trên chỉ số bilirubin của cơ thể bé sơ sinh theo ngày tuổi, cân nặng và tình trạng của bé, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp chiếu đèn. Công dụng của việc chiếu ánh sáng đèn lên da bé là giúp bilirubin chuyển từ dạng không hòa tan trong nước thành dạng có thể hòa tan và được đào thải qua gan (qua mật) và thận (qua nước tiểu).

Kết quả điều trị thực tế cho thấy, hầu hết các trường hợp đều giảm vàng da sau chiếu đèn liên tục. Tùy vào mức độ tăng bilirubin mà thời gian chiếu đèn của mỗi trẻ khác nhau. Một số trường hợp phải chiếu đèn lại nếu tình trạng vàng da chưa chấm dứt hoàn toàn.

Chiếu đèn khi vàng da sơ sinh có hại không?

Các thông tin y khoa hiện nay cho biết, chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh khá an toàn, giúp bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ bại não hoặc thậm chí tử vong. Một số tác dụng phụ có thể gặp phải như mất nước, đi ngoài phân lỏng, tăng hoặc hạ thân nhiệt, sạm da,…

Một số trường hợp có thể tổn thương võng mạc nếu không che mắt khi chiếu đèn, tăng nhẹ nguy cơ một số ung thư và co giật ở trẻ em.

Biện pháp phòng ngừa những tác dụng phụ trên là, cho trẻ bú đủ lượng sữa hoặc kết hợp truyền dịch để tránh mất nước. Khi chiếu đèn hãy che mắt và cơ quan sinh dục cẩn thận, lựa chọn đèn có ánh sáng và cường độ phù hợp.

Khi điều trị bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh, cho trẻ tắm nắng được không?

Ngoài bài thuốc dân gian cho trẻ sơ sinh vàng da tắm lá. Sử dụng ánh sáng mặt trời khó có thể điều trị triệt để các trường hợp vàng da sơ sinh bệnh lý. Cường độ ánh sáng của nắng sớm quá yếu và trẻ sơ sinh cũng không thể tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trong thời gian dài. Do đó, khi thấy trẻ vàng da thì phải sớm đưa trẻ đi khám để được điều trị kịp thời.